Door: Chris van Dijk
De nauwe verstrengeling tussen kernenergie en politiek is onmiskenbaar. De realisatie van kerncentrales staat of valt met financiële ondersteuning, of op zijn minst de garantie van overheidsbetrokkenheid. Daarnaast zijn de cruciale vergunningen voor deze projecten volledig in handen van de overheid, wat betekent dat zij het groene licht kunnen geven of juist kunnen tegenhouden.
De komst van kerncentrales raakt aan belangrijke politieke kwesties zoals werkgelegenheid, de dringende behoefte aan CO2-arme energieopwekking en het al dan niet ontstaan van netcongestie. Het politieke landschap rondom kernenergie is dus uitermate gevoelig voor de uitkomst van verkiezingen.
Op 22 november vinden in Nederland verkiezingen plaats voor de Tweede Kamer. Terwijl een paar jaar geleden slechts een enkele partij het onderwerp kernenergie op had genomen in het partijprogramma, maken tegenwoordig steeds meer partijen hun standpunt hierin steeds beter duidelijk. Welke partijen zijn voor kernenergie, en welke zijn tegen? En wat hebben partijen tot nu toe ondernomen rondom dit thema? We geven je graag een overzicht*.
MareVisie heeft kennis en ervaring op het gebied van nucleaire technologie. Onze collega’s hebben relevante opleidingen gevolgd, bijvoorbeeld aan het Reactor Instituut van de TU Delft. We zijn actief voor organisaties in de nucleaire sector zoals NRG en Thorizon. Hierdoor hebben we een grote bekwaamheid verworven met bijvoorbeeld installatiewijzigingen en vergunningsaanvragen.
De VVD besteedt ongeveer een halve pagina aan kernenergie. De liberalen willen de huidige centrale in Borssele openhouden en daarnaast twee nieuwe kerncentrales bouwen, zoals overeengekomen in het coalitieakkoord van het kabinet-Rutte IV, maar uiteindelijk op vier centrales uitkomen. Ook wil de VVD kleine modulaire reactoren (small modular reactors, SMR’s) mogelijk maken, in samenwerking met geïnteresseerde provincies. Ten slotte is de partij van plan om nucleaire kennis en onderzoek te versterken en uit te bouwen.
Pieter Omtzigts Nieuw Sociaal Contract is positief over kernenergie. Volgens de partij heeft kernenergie ‘de toekomst’, naast technieken als zon, wind en geothermie. Specifiek over kernenergie kunnen we lezen dat voorbereidingen worden getroffen voor de bouw van ten minste twee nieuwe centrales, en dat de mogelijkheden voor SMR’s worden verkend, vanwege de onmisbare bijdrage aan een continue en CO2-vrije energievoorziening.
Lijsttrekker van GroenLinks/PvdA Frans Timmermans was als Eurocommissaris voor de European Green Deal eindverantwoordelijk voor het opstellen van de taxonomie van duurzame projecten. Hier werd kernenergie als duurzaam aangemerkt. Desondanks zijn de partijen tegen de bouw van nieuwe kerncentrales, omdat ze menen dat alternatieven voor genoeg groene energie zorgen tegen de tijd dat ze operationeel zouden zijn. Daarnaast kan het gereserveerde geld (€5 miljard) volgens de combinatie beter worden gebruikt voor bijvoorbeeld wind- en zonne-energie. De partijen willen de huidige centrale in het Zeeuwse Borssele volgens plan in 2033 sluiten.
Het programma van de PVV beperkt zich tot de volgende zin: “De PVV is ook voor het snel bouwen nieuwe kerncentrales.” Erop volgt een opsomming van standpunten, waarvan één is: “(De PVV wil voor u) nieuwe kerncentrales bijbouwen.”
De BBB is voor het versneld bouwen van de geplande kerncentrales en wil investeren in SMR’s verspreid over het land. De partij van Caroline van der Plas ziet het vooral als alternatief voor zonne- en windparken, vanwege de ruimte die ze innemen en het feit dat hun energieproductie te sterk fluctueert. De BBB wil kernenergie echter ook inzetten in plaats van kolencentrales.
Lijsttrekker van D66 Rob Jetten is in het demissionaire kabinet-Rutte IV minister voor Klimaat en Energie, en daarmee onder meer verantwoordelijk voor de bouw van de twee nieuwe kerncentrales in Borssele. D66 noemt kernenergie ‘duur, niet hernieuwbaar en (zorgend) voor gevaarlijk afval’, maar beaamt dat het met weinig ruimtegebruik heel veel CO2-vrije energie oplevert. De partij wil het beleid van zijn lijsttrekker voortzetten door verder te gaan met de voorbereidingen voor de bouw van de Borsselse centrales. Daarnaast wil D66 de ontwikkeling van thoriumcentrales en SMR’s stimuleren.
Het meest sceptisch over kernenergie is de Partij voor de Dieren. De partij van Esther Ouwehand vindt, net als GroenLinks/PvdA, dat nieuwe kerncentrales te laat komen en te duur zijn. De PvdD wil verder bestaande centrales zo snel mogelijk sluiten en dat de Nederland bij de EU pleit om kernenergie niet meer als hernieuwbaar en duurzaam aanmerkt.
De SP besteedt één zin aan het thema kernenergie: Kernenergie kan pas een duurzaam alternatief worden als er een goede oplossing is voor de verwerking van kernafval. Het is niet duidelijk welke concrete plannen de socialisten hebben over bijvoorbeeld het openhouden dan wel sluiten van de huidige kerncentrale in Borssele of de plannen tot het openen van nieuwe.
Volt heeft kernenergie als groot speerpunt. ‘Kernenergie’ komt maar liefst vijftien keer in het partijprogramma voor, ‘kerncentrale’ nog eens acht keer. Volt ziet kernenergie als onmisbaar onderdeel van een CO2-neutrale energiemix. Concreet steunt Volt de plannen voor twee nieuwe kerncentrales en wil Volt onder meer de bouw van SMR’s mogelijk maken en kernenergie financieel steunen. De pan-Europese partij wil daarnaast binnen de EU afspraken maken over de definitieve opslag van kernafval, Europees onderzoek naar ‘kernenergie in brede zin’, Europese werving en (bij)scholing van personeel in de energiesector, en het recyclen van brandstofstaven tot Europese standaard maken. Volt is een van de weinige partijen die kernenergie niet ziet als vervanging van bijvoorbeeld zonne- en windenergie, maar als onderdeel van de energiemix waar ze allemaal in voorkomen.
De ChristenUnie is mild positief over kernenergie: de partij geeft vanwege de nadelen (voornamelijk het afval) de voorkeur aan duurzamere vormen van energie. Kerncentrales worden echter ‘niet uitgesloten’ gezien de urgentie van het uitfaseren van kolen en gas. De kerncentrale in Borssele mag langer openblijven als dit verantwoord is, maar mag vervangen worden voor een systeem met wind en zon als basis.
CDA-leider Henri Bontenbal heeft zich als klimaatwoordvoerder van zijn partij hard gemaakt voor kernenergie. De fysicus – als bèta deel van een minderheid in Den Haag – heeft onder meer gepleit voor de ontwikkeling van SMR’s. De bouw van SMR’s is ook een onderdeel van de top-10 CDA-prioriteiten volgens het verkiezingsprogramma van de partij. Verder wil zijn partij doorgaan met de bouw van twee nieuwe kerncentrales, en willen de christendemocraten onderzoek naar en realisatie van projecten voor het significant sneller neutraliseren en afbreken van afval.
Forum voor Democratie wil kernenergie stimuleren door het scheppen van goede langetermijn-randvoorwaarden en voor het bouwen van twee nieuwe kerncentrales, wat wordt genoemd in de ‘Executive Summary’ van twaalf punten. Ook wil de partij van Thierry Baudet investeren in gesmoltenzoutreactoren.
De SGP was in 2017 nog de enige partij die kernenergie in het verkiezingsprogramma noemde. Nu noemen de orthodox-christenen slechts in een halve regel dat ze willen inzetten op ‘nieuwe (kleine) kerncentrales’. Interessant is dat niks wordt gezegd over het openhouden of sluiten van de centrale in Borssele of het bouwen van de twee nieuwe, terwijl bij de Provinciale Statenverkiezingen in maart 19,7% van de gemeente Borsele nog voor de partij heeft gestemd.
DENK vindt dat kernenergie zou kunnen helpen bij de energietransitie en staat open voor nader onderzoek hiernaar. DENK ‘(sluit) kernenergie niet (uit) als optie’ gezien atoomstroom bijna klimaatneutraal is, zolang het kernafval veilig kan worden opgeborgen. In het programma staat niet wat de partij concreet van plan met betrekking tot bijvoorbeeld de bouw van nieuwe centrales.
Het programma van JA21 besteedt, net als dat van Volt, veel aandacht aan kernenergie: dit woord komt elf keer voor in het verkiezingsprogramma, ‘kerncentrale’ drie keer. De partij noemt zichzelf ‘dé kernenergiepartij bij uitstek’ en wil ‘voluit kiezen voor kernenergie: kernenergie als dé elektriciteitsbron van de toekomst bestempelen.’ Specifiek wil JA21 inzetten op SMR’s zodat ze in 2030 operationeel kunnen zijn en investeren in het onderzoek naar thorium en recycling van kernafval. Originele ideeën van de partij van Joost Eerdmans en Annabel Nanninga zijn onder meer de aanbesteding starten voor nieuwe kerncentrales, niet alleen in Borssele maar ook op de Maasvlakte en de Eemshaven, en de mogelijkheden onderzoeken om reeds gesloten kolencentrales om te bouwen naar kerncentrales.
Bij1 is de enige partij die het thema niet in het programma heeft opgenomen.
50PLUS steunt de bouw van twee nieuwe kerncentrales en ‘ziet mogelijkheden’ in SMR’s. De ouderenpartij noemt kernfusie ook interessant en wil de eerdergenoemde punten hierop misschien aanpassen, hoewel deze technologie de komende decennia nog niet operationeel zal zijn.
Conclusie
Er is een divers palet aan standpunten over kernenergie. De meeste linkse en centrumlinkse partijen – GroenLinks/PvdA, de Partij voor de Dieren en de SP – zijn tegenstander van de technologie.
Het meest uitgesproken is de PvdD, die geen nieuwe kerncentrales wil in Nederland (en het daarvoor gereserveerde geld aan andere duurzame doelen wil besteden) en de huidige zo snel mogelijk wil sluiten.
De partijen in het centrum en rechts daarvan zijn voorstander, met als grootste pleitbezorgers Volt en JA21. Ze besteden van alle partijen verreweg de meeste aandacht aan kernenergie, en hebben veel ideeën geopperd die niet in programma’s van andere partijen voorkomen. Zo wil Volt regelen dat brandstofstaven overal in Europa standaard gerecycled worden, en is JA21 van plan onderzoek doen naar het ombouwen van gesloten kolencentrales in kerncentrales.
BIJ1 is de enige geanalyseerde partij die geen aandacht besteedt aan kernenergie in het verkiezingsprogramma.
Kijk voor meer informatie over wat MareVisie doet op het gebied van nucleair en wat wij voor uw organisatie kunnen betekenen op: www.marevisie.nl/nucleair.
*1. In dit artikel zijn de verkiezingsprogramma’s van alle partijen geanalyseerd die bij de vorige Tweede Kamerverkiezingen ten minste één zetel gehaald hebben, of die volgens de Peilingwijzer op het moment van schrijven op minimaal één zetel stonden. De Peilingwijzer combineert de peilingen van I&O Research en Ipsos/EenVandaag tot één schatting van de politieke krachtsverhoudingen voor de Tweede Kamer. Het is een initiatief van politicoloog Tom Louwerse en de resultaten worden onder andere gebruikt door de NOS. Er is geen belangenverstrengeling bekend: MareVisie en werknemers betrokken bij dit artikel hebben geen vergoeding gekregen van politieke partijen of andere organisaties, in de vorm van geld, goederen, diensten of enige andere wijze.
